4K Trenera przyszłości

Rozwój kręci się wokół liczby 4. Magiczna czwórka daje nam: 4 strony świata, 4 typy osobowości wg DISC, 4 literki opisujące potencjał i osobowość wg MBIT, 4 stadia rozwoju pracownika i 4 style przywództwa wg Blancharda…

Przykładów można podawać wiele. Więc nie będzie to dużym zaskoczeniem, że w wielu źródłach (kliknij, żeby zobaczyć przykład) jako kompetencje przyszłości edukatorów, obok kompetencji technicznych i digitalowych, pojawiają się:

Komunikacja
Kooperacja
Kreatywność
Krytyczne myślenie

Z innymi wyzwaniami i kompetencjami przyszłości — takie jak digtalowe — będziemy się rozprawiać w innych artykułach. Dziś sprawdźmy, co oznaczają kompetencje nazywane w skrócie 4K i dlaczego dążenie do ich mistrzostwa ma takie znaczenie w zawodzie trenera.

1K… KOMUNIKACJA

Nie ma chyba szerszego zagadnienia związanego z kompetencją komunikacji. Całe nasze życie społeczne opiera się na komunikowaniu. Można powiedzieć, że jest tak od zawsze. Więc dlaczego mamy dziś zajmować się czymś, co jest dla nas tak naturalne? Dlaczego coś, co jest zawsze z nami, niektórzy uznają za kompetencję przyszłości? Wreszcie, dlaczego mamy się pochylać nad czymś, co jest fundamentem pracy trenerskiej?

W mojej głowie zrodziła się jeszcze jedna myśl. Skoro komunikujemy się od zarania dziejów, to dlaczego jako gatunek nie doszliśmy do mistrzostwa w tym aspekcie. Klasyczny schemat komunikacji pokazuje, że poza komunikatem między nadawcą a odbiorcą, mamy jeszcze kontakt, kod, kontekst oraz zakłócenia zewnętrzne i wewnętrzne. Wydaje się to proste?
Nic bardziej mylnego.

Gdybyśmy się nauczyli komunikować płynnie i bez zakłóceń, to gdzie swoje miejsce odnalazłyby kłótnie i spięcia? Bez spierania się zabrakłoby impulsu, by robić coś inaczej i po swojemu. Jak wiadomo bez impulsu, zabrakłoby również postępu.
W taki sposób, z jednej strony w procesie komunikacji niedoskonałości przyczyniają się do postępu w skali makro. Jednak z drugiej strony nadmiar tych zakłóceń oraz nieumiejętność poradzenia sobie z nimi doprowadzają do „burzenia” i kłopotów.

W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat postęp cywilizacyjny głównie technologiczny przyśpieszył. Tempo napływających informacji, zmienność założeń i intencji, nieprzewidywalność, różnorodność spowodowały, że coraz trudniej nam się w tym wszystkim odnaleźć i tym samym ponosiły duże koszty osobiste.

Właśnie teraz nauka komunikacji, może sprawić, że będziemy w stanie odnajdywać się w świecie VUCA. Komunikacja w tym znaczeniu to meta kompetencja, w ramach której odnaleźć możemy takie umiejętności jak: aktywne słuchanie, asertywność, inteligencję emocjonalną, inteligencję społeczną, sztukę prezentacji i wypowiedzi, storytelling, argumentowanie, negocjowanie i wiele innych, znane nam ze szkoleń i podręczników.

Komunikacja jako kompetencja przyszłości trenera to zarówno narzędzie pracy trenerskiej (ścieżka jego własnego rozwoju), jak i przedmiot pracy trenerskiej (uczenie innych). Im szybciej pędzi świat, im jest bardziej zróżnicowany, im bardziej zdecentralizowany, tym lepiej stawiać sobie poprzeczkę w komunikacji coraz wyżej.
A drogę do mistrzostwa w komunikowaniu się najlepiej rozpocząć od samorozwoju i poznawania siebie. W nauce komunikowania dobrze jest pamiętać o możliwości popełniania przez siebie licznych błędów, a także mieć świadomość, że inni mogą podchodzić do komunikacji inaczej i mogą popełniać inne błędy.
Chyba już to wspomniałam, jednak z pełną odpowiedzialnością powtórzę — nie ma chyba bardziej złożonej i szeroko rozumianej kompetencji od komunikacji. Jest ona bardzo ściśle związana z kolejną kompetencją przyszłości — współpracą z innymi.

2K… KOOPERACJA

To kolejna kompetencja, która jest z nami od dawna. Kooperację różnie można definiować jako umiejętność pracy w grupie, budowanie dobrych relacji, grupową realizację zadań. Każdy z nas ma doświadczenia bycia członkiem grupy. Ma także umiejętność kooperacji na mniejszym lub większym poziomie.

Co w takim razie jest wyzwaniem przyszłości? 

Znów sięgamy do jednego z elementów VUCA, czyli do różnorodności. Atawizmy, jakie w nas tkwią to wewnętrzny sygnał ostrzegawczy: np. nowe i inne jest niebezpieczne.
Dawniej grupy eliminowały ze swoich kręgów jednostki, które nie pasowały do stabilnego i zbudowanego systemu. Kiedyś rola w grupie była jednoznaczna, a dziś mamy wiele ról, miedzy, którymi musimy nauczyć się szybko przełączać, a nawet odkrywać je symultanicznie. Kiedyś grupy te były stałe w czasie, dziś zespoły tworzone są często ad hoc np. Do trwającego 2 mc projektu. Kiedyś grupy, w jakich funkcjonowaliśmy były względnie homogeniczne kulturowo i społecznie, dziś współpracujemy z przedstawicielami różnych kultur, oraz ludźmi z różnych warstw społecznych.

Dlatego kooperacja to kompetencja, którą na nowo warto zdefiniować. Jest to ogromna rola trenera, zwłaszcza biznesowego. Dzięki niemu  przechodzimy z bycia luźną grupą osób zgromadzonych w jednym czasie i miejscu, do Zespołu, który sprawnie realizuje postawione przed nim zadania.

Kluczowe jest dostrzeganie różnic w zespole, odnajdywanie w różnicach wartości dla siebie i większej społeczności, poszanowanie dla potrzeb innych oraz ciekawość w poznawaniu innych.
Mimo wszystko inność nadal budzi w nas lęk. Zachodzące szybko zmiany jeszcze bardziej go potęgują. I właśnie radzenie sobie z tym lękiem jest wielkim wyzwaniem dla trenera przyszłości, tak by nie dać się zwariować ukrytym strachom. 

3K… KREATYWNOŚĆ

Odtwarzamy filmy na YouTube, oglądamy zdjęcia na Pintereście, Instagramie, chodzimy do galerii podziwiając dzieła sztuki klasycznej i nowoczesnej, otwieramy milionową bazę zgłoszonych patentów i zachwycamy się tym, że jako gatunek jesteśmy kreatywni. Skąd więc przekonanie, że potrzebujemy jeszcze więcej kreatywności w przyszłości?

Kreatywność ma różne wymiary. Kreatywnie możemy uprawiać sztukę, spędzać czas wolny, rozwiązywać problemy międzyludzkie. Kreatywność to nie tylko NOWE, kreatywność to sztuka znalezienia propozycji, w gąszczu różnych dróg, która zaspokoi potrzeby wszystkich.
Z pełną odpowiedzialnością piszę wszystkich, gdyż sztuką jest odnalezienie rozwiązania ekologicznego, które będzie zaspokajało potrzeby nie tylko bezpośrednich zainteresowanych, ale nie będzie szkodziło innym dookoła.
W świecie wielu opcji naturalne jest, że wpadamy w rozwiązania, które już się sprawdziły. Sięgamy po coś, co nie wymaga od nas energii i wcześniej pozwoliło nam też osiągnąć sukces. Gdyby okoliczności odniesionego wcześniej sukcesu były takie same jak teraz to śmiało można stosować sprawdzone rozwiązanie. Problem polega jednak na tym, że praktycznie zawsze okoliczności są inne, a to już wymaga nowych rozwiązań.

Kreatywność to nie tylko ciągła pogoń za nowym, nie będziemy drugim Leonardo da Vinci czy Teslą. Kreatywność to też łączenie ze sobą znanych już elementów i stosowanie ich po raz pierwszy w innej sytuacji. Teraz sama siebie zakwestionuje. Przecież to potrafimy i tak robimy, to po co ta dyskusja?

W świecie dynamicznym, nieprzewidywalnym lubimy mieć jakąś „stałą”. Coś, co daje nam poczucie bezpieczeństwa i ciągłości. W świecie różnorodnym i zmiennym zaczynamy dostrzegać miliony opcji, które paraliżują nasz proces decyzyjny. Wtedy często sięgamy po znane nam rozwiązania, po to by czuć się bezpiecznie. Przypomina mi się moja dawna przyjaciółka, która mając kupić sobie nowe spodnie zawsze wychodziła z takim samym modelem jeansów i w rezultacie naliczyła ich 23 sztuki.

Wreszcie w świecie, w którym zadania powtarzalne i przewidywalne się automatyzują za pomocą technologii, zostają nam tylko wyzwania, na które nie ma algorytmu. Automatyzacja wyręcza nas, ale też zabiera zadania, które były dla nas azylem naszych stałych schematów, wymuszając by zadań kreatywnych było więcej.

Kompetencja przyszłości dla trenera przyszłości — kreatywność, to nie impulsywna, radosna kreacja i sztuka. To raczej szukanie innego spojrzenia na zagadnienia oraz poszukiwanie rozwiązania skomplikowanych wyzwań jeszcze niezdefiniowanych.

4K… KRYTYCZNE MYŚLENIE

Znamy to zjawisko od strony krytykowania, widzimy jak wiele osób śmiało wypowiada się i kwestionuje zdania, opinie. Oglądamy w TV jak politycy toczą gorące boje, torpedując nas  różnymi zabiegami retorycznymi. Tak, w krytykowaniu jesteśmy dobrzy. Skoro tak to, po co mamy się tego uczyć? Dlatego, że krytykowanie a krytyczne myślenie to dwie zupełnie różne bajki.

Kompetencja krytycznego myślenia związana jest z nadmiarem. Nadmiar wiedzy, nadmiar atrakcji, nadmiar zagrożeń, nadmiar informacji, nadmiar emocji… Wpadamy w pułapki myślenia usiłując poradzić sobie z tym nadmiarem.
To jest tak, jakby nasz wewnętrzny procesor się przegrzewał do tego stopnia aż w końcu się wyłączy. Krytyczne myślenie to szuka zadawania trafnych pytań, docierania do źródła informacji, wreszcie przyjmowania oraz odrzucania informacji. Nie wszystko, co „fruwa” w internecie jest dla nas.

Krytyczne myślenie dobrze rozwinęło się w poszczególnych zawodach: diagnostów medycznych, śledczych, adwokatów. Chciałam też zapisać dziennikarzy, ale obawiam się, że może to już nie być aktualne.
Krytyczne myślenie jest nam potrzebne, by podjąć dobrą decyzję. Dawniej proces decyzyjny polegał na tym, by zebrać jak najwięcej informacji, dziś jest ich tak dużo, że to wręcz paraliżuje podejmowanie decyzji. Dziś kluczowe jest odsiewać w informacjach fakty od interpretacji, a także docierać do pierwotnych założeń i intencji.

Z wszystkich 4K, moim zdaniem to krytyczne myślenie jest dziś najmniej zaopiekowaną kompetencją w edukacji, a także kompetencją, jaką powinien wyróżniać się trener. Do czego trenerowi potrzebne jest krytyczne myślenie?
Chociażby do tego, by nie nauczać zagadnień, jakie są mitem psychologii, by dobierać zagadnienia, ćwiczenia adekwatne do potrzeb kursantów i biznesu, a nie sięgać po najlepiej ograne narzędzie ze skrzynki trenerskiej. Ważne jest, by trener przyszłości potrafił krytycznie spojrzeć na siebie i odpowiedzieć, czy to, co noszę w sobie, to czego uczę, to jak uczę odpowiada na to czego będą potrzebować moi uczniowie w przyszłości, tej dalszej i bliższej.

Kompetencji przyszłości trenera jest wiele, podobnie jak wiele jest rozważań na temat tego, jakie kompetencje będą kluczowe. Niebawem przedstawię trochę inne spojrzenie. Albowiem jeśli chodzi o przyszłość to wielu futurystów przewiduje, jednak niewielu przewidziało. To, co nam zostaje to krytyczne myślenie i znalezienie własnego klucza, czujność i uważność na siebie i świat dookoła.