VUCA i BANI — czym są?
W obliczu ciągłych zmian, kryzysów, niepewności, a nawet chaosu, managerowie zakładów produkcyjnych szukają skutecznych sposobów na zarządzanie nie tylko procesami, ale przede wszystkim ludźmi. To od kondycji psychologicznej i kompetencji ludzi zależy, jak przedsiębiorstwa poradzą sobie z wyzwaniami.
Od jakiegoś czasu rzeczywistość opisywaną jako dynamiczna, zmienna, niezrozumiała, znaliśmy pod hasłem rzeczywistości VUCA. Jednak od niedawna pojawił się jeszcze jeden koncept, który opisuje najczęściej to jak patrzymy na przyszłość - świat BANI.
W tym niniejszym artykule porównamy te modele i zastanowimy się, jak mogą one wspierać praktyczne zarządzanie zmianą oraz pomagać w minimalizowaniu oporu pracowników.
Co to jest VUCA?
Koncepcja VUCA narodziła się w końcówce lat 80. XX wieku w Stanach Zjednoczonych, a jej początki są związane z Wojskowym Kolegium Sił Lądowych Stanów Zjednoczonych (U.S. Army War College). VUCA pojawiła się jako sposób na opisanie zmieniającego się świata po zakończeniu zimnej wojny. Termin VUCA (Volatility, Uncertainty, Complexity, Ambiguity) został stworzony, aby odzwierciedlić coraz bardziej zmienny, niepewny, złożony i niejednoznaczny charakter globalnych zagrożeń i wyzwań.
W środowisku wojskowym, VUCA pomagało przygotować kadry dowódcze do operacji w warunkach niepewności i szybkich zmian, które charakteryzowały okres po zimnej wojnie. W tym czasie świat zaczął być coraz bardziej globalny i połączony, co przyczyniło się do szybszych zmian w ekonomii, polityce i technologii.
Koncepcja VUCA została upowszechniona i zaadaptowana przez świat biznesu na początku XXI wieku, szczególnie po atakach z 11 września 2001 roku i globalnym kryzysie finansowym w 2008 roku, które wyraźnie pokazały, jak zmienny, niepewny, złożony i niejednoznaczny może być otoczenie biznesowe. Od tego czasu, VUCA stało się popularnym narzędziem w planowaniu strategicznym, zarządzaniu ryzykiem i przywództwie, pomagając liderom i organizacjom lepiej rozumieć i reagować na szybkie zmiany w ich otoczeniu.
Volatility (Zmienność)
Definicja: Odzwierciedla szybkość i zakres nieprzewidywalnych zmian, które niekoniecznie są w stanie chaosu, ale które mogą szybko zmieniać się bez wyraźnego wzorca lub przewidywalności.
Przykład 1: Gwałtowne wahania cen akcji na giełdzie spowodowane nagłymi zmianami w polityce gospodarczej.
Przykład 2: Zmiany w trendach konsumenckich, gdzie nowy produkt lub technologia szybko zyskuje popularność, zmieniając rynek.
Uncertainty (Niepewność)
Definicja: Występuje, gdy przyszłe zdarzenia lub wyniki są nieprzewidywalne lub kiedy jest ograniczona wiedza na temat przyszłych trendów, co utrudnia planowanie.
Przykład 1: Niepewność związana z wyjściem danego kraju z unii gospodarczej i wpływem tego wydarzenia na globalne rynki.
Przykład 2: Rozwój pandemii i jej wpływ na globalną gospodarkę, gdzie firmy muszą działać w warunkach niepewnych obostrzeń i zmian w zachowaniach konsumentów.
Complexity (Złożoność)
Definicja: Odzwierciedla mnogość i złożoność czynników, które należy wziąć pod uwagę, ich wzajemne powiązania i jak te interakcje wpływają na całość.
Przykład 1: Zarządzanie globalną siecią dostaw, która obejmuje różnorodność przepisów, kultur, języków i walut.
Przykład 2: Integracja nowych technologii, takich jak sztuczna inteligencja, w tradycyjne branże, co wymaga zrozumienia technicznych, etycznych i prawnych aspektów.
Ambiguity (Niejednoznaczność)
Definicja: Dotyczy sytuacji, w których informacje są niejasne, niepełne lub można je interpretować na wiele sposobów, co utrudnia dokładne zrozumienie i przewidywanie.
Przykład 1: Niejednoznaczne przepisy prawne, które mogą być interpretowane w różny sposób przez różne strony, co prowadzi do niepewności prawnej.
Przykład 2: Komunikaty korporacyjne, które są wieloznaczne i mogą być różnie interpretowane przez inwestorów, klientów i pracowników.
Co to jest BANI?
Koncepcja BANI (Brittle, Anxious, Non-linear, Incomprehensible), co oznacza Kruche, Niespokojne, Nieliniowe, Niezrozumiałe, została opracowana przez antropologa Jamais Cascio, aby opisać rosnącą złożoność i niepewność świata, w którym żyjemy. Cascio przedstawił tę koncepcję w 2020 roku, w kontekście globalnych wyzwań, takich jak zmiany klimatyczne, pandemia COVID-19, niestabilność polityczna i szybkie zmiany technologiczne, które sprawiają, że tradycyjne ramy myślenia, takie jak VUCA (Volatility, Uncertainty, Complexity, Ambiguity), wydają się niewystarczające do opisania nowej rzeczywistości.
Brittle (Kruche)
Definicja: Dotyczy systemów, struktur lub sytuacji, które mogą łatwo się załamać, nawet pod wpływem niewielkiego stresu lub zmian, z powodu braku elastyczności lub zdolności do adaptacji.
Przykład 1: Rynki finansowe mogą okazać się kruche w obliczu nagłych, negatywnych wiadomości, gwałtownie tracąc na wartości z powodu paniki inwestorów.
Przykład 2: Systemy opieki zdrowotnej mogą okazać się kruche podczas pandemii, kiedy nadmierna liczba pacjentów przeciąża zasoby i zdolności szpitali do świadczenia opieki.
Anxious (Niepokojące)
Definicja: Wskazuje na stan ciągłego niepokoju i lęku, spowodowanego niepewnością, nadmiarem informacji lub poczuciem braku kontroli nad sytuacją.
Przykład 1: Niepewność związana z bezpieczeństwem zatrudnienia w erze automatyzacji i sztucznej inteligencji, powodująca lęk przed utratą pracy.
Przykład 2: Niepokój społeczny wynikający z politycznej niepewności i zmian, które mogą wpłynąć na codzienne życie i przyszłość obywateli.
Non-linear (Nieliniowe)
Definicja: Charakteryzuje zjawiska, które nie postępują według prostej, przewidywalnej trajektorii, ale wykazują złożone wzorce zmian, często w sposób niespodziewany lub eksplozywny.
Przykład 1: Nagłe i gwałtowne zmiany klimatu, prowadzące do ekstremalnych zjawisk pogodowych, takich jak huragany czy powodzie, nieprzewidywalne w swojej sile i skutkach.
Przykład 2: Dynamiczny rozwój technologii, gdzie przełomowe odkrycia mogą nagle zmienić całe branże lub sposoby życia, niekoniecznie w sposób liniowy lub przewidywalny.
Incomprehensible (Niezrozumiałe)
Definicja: Odnosi się do zjawisk, informacji lub trendów, które są zbyt skomplikowane, złożone lub zagadkowe, by łatwo je zrozumieć lub interpretować.
Przykład 1: Złożoność regulacji finansowych i prawnych, które mogą być niezrozumiałe dla przeciętnego obywatela, utrudniając zrozumienie konsekwencji prawnych pewnych działań.
Przykład 2: Skomplikowane modele ekonomiczne i finansowe, które są trudne do zrozumienia nawet dla ekspertów, co może prowadzić do błędnych decyzji inwestycyjnych lub politycznych.
Porównanie VUCA i BANI
Podczas gdy VUCA koncentruje się na zmiennych warunkach i wymaga elastyczności oraz adaptacji, BANI dodaje perspektywę kruchości systemów, niepokoju jako stałego elementu środowiska, nieliniowości zdarzeń i fundamentalnej niezrozumiałości zjawisk. Oba modele uzupełniają się, oferując głębsze zrozumienie wyzwań i wymagając od liderów nowych kompetencji, takich jak odporność psychiczna, kreatywne rozwiązywanie problemów i zdolność do zarządzania w warunkach niepewności.
Praktyczne zastosowanie VUCA i BANI
Koncepcje VUCA i BANI mają znaczące praktyczne zastosowanie w kontekście przywództwa, dostarczając liderom ram do zrozumienia i nawigowania przez skomplikowane, niepewne i szybko zmieniające się środowiska.
VUCA
Volatility (Zmienność): Liderzy mogą rozwijać elastyczność organizacyjną i zdolność do szybkiego adaptowania się do zmian. To oznacza inwestowanie w przewidywanie zmian rynkowych, budowanie zwinnych zespołów, które są gotowe na adaptację, i utrzymywanie rezerw, które umożliwiają organizacji przetrwanie nagłych zawirowań.
Uncertainty (Niepewność): Podkreśla potrzebę rozwoju zdolności przewidywania i planowania scenariuszowego. Liderzy powinni promować kulturę uczenia się i ciągłego rozwoju, aby zespół mógł lepiej reagować na nieoczekiwane wydarzenia.
Complexity (Złożoność): Wymaga od liderów rozwijania umiejętności zarządzania złożonymi systemami i problemami. Liderzy powinni pracować nad polepszaniem komunikacji wewnątrz organizacji, promować współpracę międzydziałową i wykorzystywać narzędzia do analizy danych, aby lepiej zrozumieć złożone wzorce.
Ambiguity (Niejednoznaczność): Zaznacza konieczność rozwijania krytycznego myślenia i podejmowania decyzji w warunkach niepewności. Liderzy powinni kształcić zdolności interpretacji niejasnych danych i sytuacji, promować różnorodność myślenia i punktów widzenia, aby zwiększyć zdolność organizacji do radzenia sobie z wieloznacznością.
BANI
Brittle (Kruche): Liderzy mogą skupić się na budowaniu odporności organizacji, zwiększając jej wytrzymałość na szoki zewnętrzne poprzez dywersyfikację źródeł dochodu, inwestowanie w rozwój pracowników i budowanie silnych relacji z partnerami biznesowymi.
Anxious (Niepokojące): Znaczenie kładzione jest na zarządzanie emocjami i dobrostanem pracowników. Liderzy powinni promować otwartą komunikację, wsparcie psychologiczne i kulturę, która redukuje stres oraz buduje poczucie bezpieczeństwa i przynależności.
Non-linear (Nieliniowe): Podkreśla potrzebę przygotowania na niespodziewane zmiany i skokowe innowacje. Liderzy powinni zachęcać do eksperymentowania, akceptować błędy jako część procesu uczenia się i inwestować w szybkie prototypowanie i iterację.
Incomprehensible (Niezrozumiałe): Wymaga od liderów rozwijania umiejętności zarządzania wiedzą i promowania przejrzystości. To oznacza inwestowanie w narzędzia do analizy danych, szkolenia mające na celu zwiększenie kompetencji w zakresie zrozumienia złożonych zagadnień i promowanie kultury ciągłego uczenia się.
Zarówno koncepcje VUCA, jak i BANI wskazują na kluczową rolę przywództwa w adaptacji do ciągle zmieniającego się świata. Skuteczni liderzy wykorzystują te ramy, aby zwiększyć odporność swoich organizacji, promować innowacyjność, budować zaufanie i utrzymać skuteczną komunikację, co jest kluczowe dla sukcesu w niepewnych czasach.