„Ciemna Triada ludzkiej psychiki: Narcyz, Makiawelik i Psychopata w Pracy”
Kiedykolwiek spotkałaś/eś osobę w pracy, która wydawała się:
niewzruszona na emocje innych,
manipulowała sytuacjami na swoją korzyść
stale domagała się uwagi i uznania?
Jeśli tak, to prawdopodobnie miałaś/eś do czynienia z osobami, które przejawiały cechy tzw. ciemnej triady.
Miałam kilka razy takie doświadczenia i dlatego chcę się z Wami podzielić moimi odkryciami na temat, czym jest ciemna triada w środowisku pracy. To, że jest to destrukcyjny zlepek cech, nie muszę Was przekonywać.
Czym jest CIEMNA TRIADA i dlaczego warto ją poznać?
Kiedy w 2002 roku psychologowie Delroy L. Paulhus i Kevin M. Williams po raz pierwszy zdefiniowali pojęcie „ciemnej triady” w psychologii, otworzyli drzwi do nowego spojrzenia na ciemniejsze strony ludzkiej osobowości. Trafili w 10, bo ludzie od dawna się borykali z niekonstruktywnymi zachowaniami współplemieńców i nie wiedzieli, jak zbiorczo je określać. Naukowcy znaleźli wspólny trzon dla trzech kluczowych cech:
Narcyzmu,
Makiawelizmu,
Psychopatii.
Cechy te różnią się od siebie, ale łączy je wspólny mianownik: brak empatii i skłonność do manipulacji. Od tego czasu badacze na całym świecie, w tym m.in. Tomas Chamorro-Premuzic, zaczęli zgłębiać, jak te cechy wpływają na życie ludzi od pracy zawodowej, działalności hobbystycznej, po codzienne relacje interpersonalne.
Tajemnicza ciemna triada, jest obecna w codziennym życiu, a jej skutki są szczególnie widoczne w środowisku pracy. To miejsce, gdzie ludzie wchodzą w intensywne interakcje, współpracują i rywalizują o zasoby, władzę i uznanie. W takich warunkach cechy ciemnej triady mogą z łatwością się ujawniać, prowadząc do destrukcyjnych skutków.
Badania pokazują, że osoby przejawiające cechy ciemnej triady często trafiają na stanowiska kierownicze, dzięki swojej charyzmie, pewności siebie i skłonności do podejmowania ryzyka. Jednak długoterminowe skutki ich obecności mogą być wysoko destrukcyjne. Prawie każdy z nas miał kiedyś lub ma swoim otoczeniu osobę, która spełnia warunki bycia w ciemnej triadzie, przez którą praca wydaje się mordęgą.
Poznajmy ją bliżej…
Ciemna triada to zbiór trzech cech osobowości – narcyzmu, makiawelizmu i psychopatii – które często współwystępują, tworząc mieszankę wyjątkowo toksyczną dla relacji międzyludzkich, zwłaszcza w miejscu pracy. Każda z tych cech przejawia się na różne sposoby, zależnie od roli, jaką dana osoba pełni: przełożonego, współpracownika czy klienta.
Narcystyczna osobowość
Osoby narcystyczne cechuje przesadne poczucie własnej wartości, silna potrzeba uwagi i uznania oraz brak uwzględniania potrzeb innych. W środowisku pracy narcyz koncentruje się na własnych sukcesach i wizerunku, często kosztem zespołu.
Znacie takie postaci z filmów jak: Miranda Priestly (Diabeł ubiera się u Pracy), Jordan Belfort (Wilk z Wall Street), Tony Stark (Iron Man). To wszystko postacie, które noszą cechy narcystyczne. Celowo nie podałam aktorów wcielających się w role, żeby aktorom nie przypisywać łatek, ale łatwo sobie ich przypomnicie lub wygooglacie.
Sygnały o narcystycznej osobowości w miejscu pracy:
Ciągłe poszukiwanie uwagi i pochwał.
Przypisywanie sobie zasług za sukcesy zespołu.
Unikanie odpowiedzialności za błędy lub porażki.
Nadmierna reakcja na krytykę (np. złość, obrażanie się).
Koncentrowanie się na osobistych korzyściach, a nie na wspólnym celu.
Makiawelizm
Makiawelizm to zdolność do manipulacji, chłodna kalkulacja i dążenie do celu za wszelką cenę. Osoby z tą cechą doskonale ukrywają swoje intencje, potrafią budować fałszywe sojusze i z łatwością manipulują innymi.
Przykłady postaci z filmów, które noszą cechy makiawelistyczne: Frank Underwood (House of Cards), Scar (Król Lew), Tom Ripley (Utalentowany Pan Ripley), Tywin Lanister (Gra o Tron), Lord Voldemort (Harry Potter). Dziwicie się, że nie ma wśród nich Niccolo Machiavelli? On tylko napisał „Książę”, w którym opisał taki styl sprawowania władzy i dał nazwisko temu zestawowi cech. Sam podobno taki nie był.
Sygnały cechach makiawelistycznych w miejscu pracy:
Częste manipulowanie faktami i informacjami.
Budowanie fałszywych sojuszy i pozorowanie przyjaźni.
Skłonność do wykorzystywania słabych punktów innych osób.
Podważanie zaufania w zespole poprzez rozsiewanie plotek lub konfliktów.
Dążenie do celu bez względu na moralność czy etykę.
Psychopatia
Psychopaci w środowisku pracy wykazują brak empatii, impulsywność i skłonność do ryzykownych działań. Są często bezwzględni w dążeniu do swoich celów i nie odczuwają wyrzutów sumienia za szkody, które wyrządzają innym.
Poszukamy znów słynnych postaci na srebrnym ekranie? Kto nie słyszał o: Hannibalu Lecterze (Milczenie owiec), Patricku Bateman (American Psycho), Catherine Tramell (Nagi instynkt), Walterze White (Breaking Bad)? A to tylko skromne przykłady.
Sygnały cech psychopatycznych w miejscu pracy:
Brak empatii wobec uczuć i potrzeb innych.
Impulsywne i ryzykowne decyzje.
Nieodczuwanie strachu przed konsekwencjami działań.
Tendencja do zastraszania innych w celu osiągnięcia celów.
Chłodne i wyrachowane podejście do relacji międzyludzkich.
Ciemna triada w każdej z tych ról potrafi destabilizować środowisko pracy, zwiększać poziom stresu i prowadzić do poważnych konsekwencji zarówno dla jednostek, jak i dla całych zespołów. Istnieją też połączenia i hybrydy tych cech, makiawelizm z psychopatią, narcyzm z psychopatią itd…
Pamiętajmy też, że uznanie kogoś za narcyza, psychopatę, machiawelego-to krzywdzące namaszczenie. Psychiatrzy spędzają godziny na diagnozach, wykorzystując swoją wiedzę, doświadczenie i lata nauki, żeby stwierdzić coś takiego. Nie bądźmy od nich mądrzejsi. Mówmy raczej o cechach ciemnej triady ujawniających się w środowisku pracy. Nie stygmatyzujmy nikogo pochopnym określeniem.
Skutki dla organizacji
Obecność osób z cechami ciemnej triady w miejscu pracy wpływa destrukcyjnie na kulturę organizacyjną, wyniki biznesowe i zdrowie psychiczne pracowników. Toksyczne zachowania takich osób obniżają morale zespołu, prowadzą do wysokiej rotacji pracowników i tworzą atmosferę strachu oraz niepewności. Choć czasami ich działania mogą krótkoterminowo poprawić wyniki, w dłuższej perspektywie niszczą relacje i stabilność w organizacji. Dla pracowników oznacza to wyższy poziom stresu, częstsze konflikty i większe ryzyko wypalenia zawodowego. Dokładne przeanalizowanie konsekwencji ujawniania się ciemnej triady wymagają jednak osobnego artykułu.
Jak sobie radzić?
To kolejny obszar, który zasygnalizuję w tym artykule, a rozwijać będę w kolejnych. Tyle tego jest.
Co może zrobić lider: promować transparentność i otwartą komunikację, wypracować i wprowadzić narzędzia zbierania informacji zwrotnej od zespołu jak — oceny 360 stopni, identyfikować pierwsze sygnały toksycznych zachowań i zjawisk, mówić o nich, monitorować działania liderów, żeby szybko reagowali na pierwsze obserwacje. Bardzo istotne jest także promowanie i nagradzanie nie tylko wysokich wyników, ale też wiarygodności i wysokiego zaufania do danej osoby.
Co mogą zrobić pracownicy: rozpoznać toksyczne wzorce zachowania, unikać wchodzenia i angażowania się w konflikty, dokumentować problematyczne zachowania innych (jedno to zgłoszenie do HR, a drugi argument to, często sami sprawcy nie są świadomi tego co robią), szukać wsparcia u zaufanych pracowników, budować własne zaufanie.
Warto pamiętać, że:
Ciemna triada to zagrożenie dla miejsc pracy – osoby narcystyczne, makiaweliczne i psychopatyczne mogą destrukcyjnie wpływać na zespoły, kulturę organizacyjną i zdrowie psychiczne pracowników.
Rozpoznanie jest kluczowe – zrozumienie sygnałów narcystycznych, makiawelicznych i psychopatycznych zachowań pozwala na szybsze reagowanie.
Działania liderów mają znaczenie – budowanie transparentności, otwartej komunikacji i monitorowanie toksycznych wzorców pomagają ograniczyć ich wpływ.
Pracownicy też mają narzędzia – dokumentowanie toksycznych zachowań i poszukiwanie wsparcia w zespole to skuteczne kroki w radzeniu sobie z trudnymi sytuacjami.
Działaj świadomie – zrozumienie ciemnej triady to pierwszy krok, by minimalizować jej skutki i budować zdrowsze środowisko pracy.
Podzielcie się swoimi doświadczeniami lub dowiedzcie się więcej o strategiach radzenia sobie z toksycznymi osobowościami – zapraszam Was na nasze szkolenia, warsztaty i treningi, na których uczymy jak sobie radzić z takimi zachowaniami.
